Gesprekken over gezag

De vierde B

In het signalement Gezag herwinnen introduceerde de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) de ‘drie B’s’ die je nodig hebt om gezagswaardig te zijn: bekwaamheid, betrouwbaarheid en betrokkenheid. In de afgelopen periode zijn de raadsleden die betrokken waren bij het signalement het gesprek aangegaan met burgers, ambtenaren, politici en bestuurders over wat zij denken dat nodig is om gezag te herwinnen. Op basis van de inzichten die zij daarbij hebben opgedaan voegen Kees Jan de Vet en Daan Roovers ieder een ‘vierde B’ toe aan het rijtje.

De B van Buurt

door Kees Jan de Vet

Met het signalement Gezag herwinnen heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur een diepgravende analyse willen geven over de staat van het gezag van de overheid. Werken aan gezagswaardigheid vormt daarbij het perspectief. De afgelopen maanden heb ik die visie op verschillende momenten mogen uitdragen, bijvoorbeeld tijdens een samenkomst van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) op 19 januari in Alphen aan den Rijn.

Onze analyse werd door veel van de toehoorders herkend, maar er klonken ook kritische geluiden. Blijft de ROB niet teveel in abstracties hangen, vroegen sommige van de aanwezigen zich af? Geen gekke opmerking trouwens, uit een zaal vol gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters – praktijkdeskundigen bij uitstek. En misschien hadden ze ook wel een punt: het is immers niet de bedoeling dat ons rapport zomaar in een lade verdwijnt.

In de zaal vol lokale bestuurders werden suggesties gedaan om het herstel van gezagswaardigheid in de praktijk te brengen. Zo noemde iemand een ‘vierde B’: de B van Buurt. Uiteindelijk zal de overheid – een verzameling van bestuurders, politici en ambtenaren – haar gezag namelijk moeten herwinnen in interactie met de burger. Het is daarvoor van belang dat de overheid een positieve factor van betekenis is in hun directe leefomgeving. Kortom: een overheid met meer gezag, begint dicht bij inwoners; in de buurt.

De B van Burgerschap

door Daan Roovers

Wat mogen we van burgers verwachten, als we het gezag van de overheid willen herwinnen? Dat is een veel gestelde vraag na de presentatie over ons rapport Gezag herwinnen . Een logische vraag, want na een aantal handreikingen aan het openbaar bestuur om wat meer gezagswaardig te kunnen opereren, dringt zich de kwestie op of van de andere partij in deze relatie, de burger, ook iets gevraagd mag worden. Een terechte vraag ook, want in de afgelopen jaren is niet alleen het openbaar bestuur door decentralisering, vermarkting en vermaatschappelijk veranderd, ook de burger heeft zich ontwikkeld, en is onder invloed van onder andere digitalisering geëmancipeerder geworden, en misschien ook veeleisender.

Een voor de hand liggende suggestie is: meer burgerparticitpatie. Dat is ook een van de aanbevelingen van onze studie: graaf nieuwe kanalen naar de macht. Betrek burgers die zich niet aangesloten voelen beter, zorg voor een goede representatie en organiseer burgerberaden. Maar dat is natuurlijk geen Haarlemmerolie. Verwacht niet direct wonderen. Een terechte waarschuwing komt van politicologen Menno Hurenkamp en Evelien Tonkens in NRC: Hoe zorgen we dat de burgerberaden gezagsvol zijn het probleem van de gezagscrisis zich niet verplaatst van politiek naar burger? Hun advies: Laat burgers eerst een gedeeld beeld van een gezamenlijke toekomst ontwikkelen. Alleen met een lonkend en gedeeld langetermijnperspectief op de samenleving als geheel ontstaat er draagvlak voor moeilijke maatregelen.

In de afgelopen decennia is de overheid de burger steeds meer als klant gaan zien, waarschuwde Herman Tjeenk Willink jaren geleden al. Die trend moet gekeerd worden. Maar burgers moeten vooral ook zichzelf niet als klant van de overheid zien. We hebben actieve burgers nodig, zegt ook Pieter Omtzigt in zijn Thorbecke-lezing: ‘‘Als u als toeschouwer of als klant naar Den Haag kijkt en wacht totdat het goed komt met Nederland, kunt en zult u heel lang wachten’’. Daarbij komt: actief burgerschap omvat méér dan het behartigen van eigen belangen: het veronderstelt ook een idee van het algemeen belang. Burgerschap begint bij een idee over de samenleving.